Het verhaal van Annemiek

We beginnen in de herenkamer. De bibliotheek. “Deze werd bestierd door Anna Elisabeth – Annebetje - van Tuyl van Serooskerken,” zegt ze, en ze wijst op de ruggen van de oude boeken. Veel Frans hier, veel krijgskunst, kookboeken ook - want de vraag "wát eten we vanavond" was op een kasteel domein met tientallen personeelsleden bijna een militaire operatie. “We zijn geneigd het voeren van een huishouding als iets kleins te zien,” zegt ze, “maar dit was het runnen van een kasteel met landgoederen. Vrouwen deden dat. Soms alleen.”

Kasteel Amerongen zit vol vrouwelijke aanwezigheid, zelfs waar die niet meteen zichtbaar is. Barnouw heeft daar een geoefend oog voor. “Van gewone vrouwen weten we weinig,” zegt ze, “maar bij de adellijke dames beschikken we over meer bronnen. Daar moet je het mee doen, hoe beperkt ook.” Ze zegt het zonder romantiek, eerder als iemand die de grens van het archief kent. En van dat archief is Amerongen misschien wel het meest gedigitaliseerde van de hele provincie. Barnouw werkt er zelf aan mee; op LinkedIn noemt ze zich ‘Contenttijger, LOD-wannabe, vriendelijke cipier en Margaretha-fluisteraar’. Die laatste bijnaam dankt ze aan de briefwisseling tussen Margaretha Turnor en haar man, diplomaat Godard Adriaan van Reede.

In die brieven, digitaal ontsloten door Het Utrechts Archief en nu ook beschikbaar als blog, is weinig ruimte voor intimiteit. Het zijn boodschappen over oorlogsdreiging, bevoorrading, het in veiligheid brengen van de inboedel. “Denk niet dat ze heel persoonlijk waren,” zegt Annemiek. “Ze schreven vooral over praktische zaken. Daardoor krijg je wel een inkijkje in een leven dat altijd onder spanning stond.” Wanneer de Fransen in het rampjaar 1672 naderen, beschrijft Margaretha minutieus hoe kostbaarheden moeten worden weggevoerd. Niet overbodig: het kasteel gaat een jaar later in vlammen op. Het wordt later in classicistische stijl herbouwd.

De trap naar boven kraakt. De luiken van de slaapvertrekken zitten dicht tegen de kou en om de collectie te beschermen voor de invloeden van licht. Voor de fotograaf opent Annemiek die van Margaretha’s slaapkamer. Het licht schuift naar binnen, en in de verte tekent zich Wijk bij Duurstede af. “Zo moet Margaretha het ook gezien hebben,” zegt ze. Even is het alsof de kamer ademhaalt.

Over vrouwen in het kasteel - en daarbuiten - heeft Annemiek een genuanceerde blik ontwikkeld. “We denken vaak dat ze altijd onderdrukt waren, maar dat verschilt sterk per land, per regio, per familie en zelfs per persoon.” Ze noemt Belle van Zuylen als voorbeeld van iemand die haar eigen pad koos. Haar hartsvriendin kasteelvrouwe van Amerongen Annebetje van Tuyll van Serooskerken leidde juist een conventioneel leven: trouwen, kinderen, maar ook zij vond daarin ruimte om zich te ontwikkelen. Dat zie je bijvoorbeeld in de bibliotheek.

“Door de eeuwen heen zie je de bewegingsvrijheid voor vrouwen kleiner worden,” zegt Annemiek. “In de 17e eeuw is er nog relatieve gelijkwaardigheid, de 18e wordt dat ingeperkt, de 19e eeuw is een dieptepunt. Dan is borduren bijna het enige dat nog mag.” Ze zegt het zonder veroordeling, eerder als een constatering van structuren die groter waren dan individuen.

In het kasteel kijken de vroegere bewoners nog altijd op je neer. Letterlijk. Portretten hangen symmetrisch, met de man links en de vrouw rechts, of tegenover elkaar, alsof ze het gesprek door de eeuwen heen voortzetten. “Zie je die paardjes op tafel?” vraagt Annemiek. “Praatstukken. Voor als het gesprek stilviel.” Het past bij een familie die protestants en godvruchtig was, Oranjegezind bovendien.

Er is geen familie zonder problemen. Margaretha en haar schoondochter Ursula Philippota verschilden dag en nacht. Margaretha was zakelijk en praktisch ingesteld, Ursula Philippota een schoonheid, goed gezelschap en muzikaal. De grootste spanningen ontstonden door het verschil in godsdienst: Ursula Philippota was katholiek. Uiteindelijk kreeg ze samen met haar man vijftien kinderen. Het kasteel heeft alle sporen nog.

De laatste grote ingreep was die van Graaf Bentinck, die architect Cuypers - bekend van het Rijksmuseum en Amsterdam Centraal - liet komen om het geheel te restylen. En nog recenter, in 1977, ging het eigendom over naar een stichting, al behield de familie het gebruiksrecht van enkele kamers. Een ouderwetse beeldbuis-tv in de hoek herinnert aan Siegfried, de laatste bewoner. Zijn kamer is gelaten zoals hij die achterliet toen hij in 2016 overleed. Het is alsof hij elk moment kan binnenkomen.

Voor Annemiek is dit geen museum vol stilstaande tijd, maar een landschap van verhalen. En daarin ziet ze ook haar rol binnen het Verhaal van Utrecht: bijdragen aan een bredere, gelaagde geschiedenis waarin plaats is voor nuance, voor vrouwen die niet in één mal passen, voor hooggeborenen die toch heel menselijk blijken in hun zorgen om oorlog, kinderen, voedsel, reputatie. “We zijn geneigd alle vrouwen over één kam te scheren,” zegt ze. “Maar hier zie je: er zijn evenveel verschillen als overeenkomsten.”

Misschien is dat wel haar eigen verhaal. Iemand die met vanzelfsprekende rust schakelt tussen de stilte van de archieven, de digitale toekomst van erfgoed, de stoffige luiken van een zeventiende-eeuws kasteel en de vragen van bezoekers in het weekend. Een vriendelijke cipier, noemt ze zichzelf. Maar wie ziet hoe ze de luiken opengooit, weet dat ze vooral deuren openzet.