Het mysterie van de prehistorische greppel in Leersum

Op één locatie is de greppel onderbroken, over een afstand van bijna 4 meter. Deze onderbreking beschouwen we als een doorgang waar je greppel kon oversteken. Mogelijk werd de greppel geflankeerd door een wal, bestaande uit grond afkomstig tijdens het graven van de greppel.

Een imposante greppel

Een van de meest intrigerende vragen is natuurlijk wat de functie van de greppel was. Vaak denken we bij greppels aan een praktische functie, zoals het afbakenen van een gebied, verdediging of voor ontwatering. Bij de greppel van Leersum denken de archeologen echter dat deze een meer symbolische functie heeft gehad. Dat leiden we af aan de landschappelijke setting met diverse oude laat-prehistorische grafmonumenten, zoals ook de nabijgelegen Donderberg. De enorme omvang van de greppel laat zien dat veel mensen betrokken waren bij de aanleg ervan. Om zo’n imposante structuur aan te leggen, moeten er duidelijke afspraken zijn gemaakt.

De opvulling en ouderdom van de greppel

Op de bodem van de greppel troffen de archeologen een schone laag aan bestaande uit fijn zand. Dit is een aanwijzing dat kort na het graven van de greppel deze werd bedekt met stuifzand. Kennelijk werd de greppel gegraven in een open (bos)landschap waar de wind vrij spel. Boven op dit stuifzand bevindt zich een donkere humeuze zandlaag. Deze laag is ontstaan onder vrij natte omstandigheden, waarbij op de bodem van de greppel vegetatie tot ontwikkeling kon komen. In deze humeuze laag troffen de archeologen de oudste scherven aan. Deze scherven konden na enig puzzel- en plakwerk worden toegeschreven aan één pot die op stijlkenmerken in de Late Bronstijd tot Vroege IJzertijd dateert. Dat is ergens tussen 1000 en 700 v. Chr.

Boven de humeuze band is de greppel opgevuld in twee fasen. In één van deze fasen is een grote hoeveelheid aardewerkscherven gedumpt, in totaal meer dan 1.100 scherven met een gewicht van 4 kilogram. Dit aardewerk kan in de Midden- tot Late IJzertijd worden gedateerd, dat is ergens tussen 500 v. Chr. en het begin van de jaartelling. Rondom de greppel zijn nog veel andere laat-prehistorische sporen gevonden, die duiden op bewoning.

Woongemeenschappen

De diepe greppel was lange tijd nog als laagte in het landschap zichtbaar. Gemeenschappen woonden nabij de laagte en gebruikten deze als dump voor hun huishoudelijk afval, getuige de grote hoeveelheid aardewerk die archeologen terugvonden. Vanaf de Late IJzertijd, omstreeks 200 v. Chr., werd het gebied ingericht als nederzettingsterrein. Daarop wijzen diverse waterkuilen en vele kleine schuurtjes. Deze structuren maken deel uit van woonerven waarvan de boerderijen in de buurt van de opgraving moeten hebben gelegen. In deze periode wordt de laagte door de bewoners opgevuld en raakte de oude greppel in vergetelheid.

Connectie met de Donderberg?

Bekijken we de greppel in ruimer perspectief, dan ontstaat er iets bijzonders. Wanneer we de ogenschijnlijk rechte lijn van de greppel verder doortrekken in het landschap, dan komen we op ca. 150-200 meter in noordoostelijke richting uit de prehistorische grafheuvels van de Donderberg. Deze grafheuvels zijn niet nader gedateerd dan ergens tussen ca. 2850 en 1500 v. Chr. Als de greppel inderdaad heeft doorgelopen tot bij de grafheuvels, dan is de lengte enkele honderden meters geweest! De greppel kan dan mogelijk worden gezien als scheidend en tegelijk verbindend element, tussen het landschap van de levenden en de doden.

Literatuur

- Dijkshoorn, M. & N. van Asch,2020: Onderzoek naar pollen, in: W. Roessingh, Een bijzondere greppel aan de Koningin Wilhelminalaan in Leersum. Een archeologische opgraving, Amersfoort (ADC Rapport 4938), 74-80.
- Hermsen, I., 2014: Greppel in zicht. De opgraving van een grote IJzertijd-greppel en nederzettingssporen uit de IJzertijd en Romeinse tijd aan de Koningin Wilhelminalaan in Leersum (gem. Utrechtse Heuvelrug), Zevenaar (Archeodienst BV, evaluatierapport, interne conceptversie 1.1).
- Roessingh, W., 2020: Een bijzondere greppel aan de Koningin Wilhelminalaan in Leersum. Een archeologische opgraving, Amersfoort (ADC Rapport 4938).
- Thissen, L.C. & E. Eimermann 2024: Fragmentatiepatronen als sleutel tot een greppelbiografie. Aardewerk uit een laat-prehistorische greppel te Leersum (gem. Utrechtse Heuvelrug), in: R.C.A. Geerts, P.W. van den Broeke, S. Hoss, R.A. Houkes (red.), ArteFactueel 2. Nieuwe inzichten in archeologisch materiaal, 29-42, Zwolle (SPA uitgevers).
- Thissen, L. & E. Eimermann 2020: Aardewerk, in Roessingh, W., Een bijzondere greppel aan de Koningin Wilhelminalaan in Leersum. Een archeologische opgraving, Amersfoort (ADC Rapport 4938), 41-62.
- Tol, A., 2008: Plangebied Koningin Wilhelminalaan te Leersum, gemeente Utrechtse Heuvelrug. Archeologisch vooronderzoek: een waarderend onderzoek (proefsleuven), Weesp (RAAP-Rapport 1692).