Het aanbieden van het Smeekschrift aan de hertogin van Parma, 6 april 1566. Gezicht door ingangspoort op binnenplaats. Door een raam op de eerste verdieping is te zien hoe het Smeekschrift aan de hertogin wordt aangeboden. Gedrukt met cache over het onderschrift. Frans Hogenberg/ collectie Rijksmuseum - 1588 CC0

Hendrik van Brederode, de Grote Geus uit Vianen

5 min

18-02-2016 Verhaal Laatst geupdatet op 29-09-2025

Eén van de belangrijkste episodes in de vaderlandse geschiedenis - zo niet dé belangrijkste - speelt zich af tussen 1558 en 1568, onder leiding van Hendrik van Brederode, heer van Vianen. In die periode komt Van Brederode samen met Willem van Oranje in opstand tegen het Spaanse bestuur. Op zijn kasteel Batestein ontstaat het Eedverbond der Edelen en komt het Smeekschrift der Edelen tot stand, dat Van Brederode samen met zo'n 200 edelen op 5 april 1566 aanbiedt aan de landvoogdes Margaretha van Parma.

De optocht van de edelen wordt door de hofhouding van Margaretha als wonderlijk ervaren. Voorop loopt een eenvoudige, mank lopende edelman. Een opmerking van Karel van Berlaymont, een adviseur van Margaretha, zou verstrekkende gevolgen hebben. ‘N'ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux’, zegt hij, wat zoveel betekent als ‘Vrees niet, mevrouw, het zijn maar bedelaars’.

In naam van vierhonderd edelen bood het Verbond der Edelen op 5 april 1566 aan landvoogdes Margaretha van Parma het Smeekschrift aan. Hierin vroegen ze om een verzachting van de Inquisitie. Een afvaardiging van tweehonderd edelen kwam in optocht naar het paleis in Brussel, waar de adviseur van Margaretha, Karel van Berlaymont, ze neerbuigend ‘des gueux’ (bedelaars) noemde. De benaming ‘geus’ verspreidde zich daarna snel door de Lage Landen als een eretitel voor de opstandelingen. Ze leken succes te hebben, want de plakkaten tegen ketters werden tijdelijk verwijderd. Na dit eerste smeekschrift volgden er nog een tweede op 30 juli 1566 en derde in februari 1567. De smeekschriften hadden echter weinig invloed op de Inquisitie en onderdrukking. Koninklijke Verzamelingen, Den Haag / Lodewijk, graaf van Nassau - 5 april 1566

Die opmerking van Berlaymont wordt opgevangen door de edelen. Daarop brengt Van Brederode later bij een feestmaaltijd een heildronk uit: ‘Ik heb gedronken op de gezondheid van de geuzen. Leve de Geuzen.’ Ze besluiten een medaille om de hals te dragen met aan de ene kant een afbeelding van een bedelnap en aan de andere kant het hoofd van de koning: in alles trouw aan de koning tot aan de bedelnap, ook al zouden ze straatarm worden. Overigens staat Van Brederode vandaag de dag bekend als de Grote Geus.

Onverklaarbare tekst verklaard

Tot op de dag van vandaag worden wij nog regelmatig geconfronteerd met de consequenties van deze strijdvaardige heildronk, een voorbode van de 80-jarige oorlog. Bij vrijwel elke koninklijke gebeurtenis, herdenking of topsportprestatie worden wij er, zonder het te beseffen, aan herinnerd. Uit volle borst zingen we immers ‘Den Coninck van Hispangien, Heb ick altijt gheeert’.

Een tekst die steevast vraagtekens oproept, maar nu dus is verklaard. Want Van Brederode en Willem van Oranje - beiden op jonge leeftijd page geweest van Keizer Karel V - vochten aan de ene kant tegen landvoogd Alva en z’n trawanten, maar aan de andere kant bleven ze trouw aan de Spaanse Koning.

Vrijstad Vianen

De naam Brederode is niet alleen een belangrijke naam in de geschiedenis van Vianen, maar ook in de landelijke historie. De invloed van de Brederodes reikte verder dan de stad Vianen alleen. Op vele plekken in Nederland, zoals Santpoort, Heerhugowaard, Ameide en Noordeloos zijn nog altijd overblijfselen van de heerschappij van de Brederodes te vinden. De heren van Brederode maakten van Vianen een bloeiende stad, die tegelijkertijd ook een staat was. Vianen was een vrijstad. Een plaats voor lieden, veelal met een slechte reputatie, die in Vianen een veilig heenkomen vonden.

Portret Hendrik van Brederode zie ook: https://www.rct.uk/collection/403922/henry-lord-of-brederode-1531-68 Toegeschreven aan Vlaamse school / RCIN 403922/ Royal collection - ca. 1565 CC0

Type	Geschreven verhaal
Periode	Vroegmoderne Tijd (1500 - 1800)
Organisatie	Stedelijk Museum Vianen
Regio	Vijfheerenlanden
Plaats	Vianen
Permalink	https://n2t.net/ark:/88585/0ab7d1f7-e065-4c42-a517-430a168ea866

Hendrik van Brederode, de Grote Geus uit Vianen

Onverklaarbare tekst verklaard

Vrijstad Vianen

Deze website maakt gebruik van cookies